Prematur over yetersizliği (POY) ya da halk arasında daha yaygın olarak kullanılan adıyla "erken menopoz"; Normal yumurtalık fonksiyonlarının ya hiç gelişmemesi ya da ilerde bahsedeceğimiz çeşitli nedenlerden dolayı, 40 yaşından önce kaybolması durumudur...
Ocak 2012
Prematur over yetersizliği (POY) ya da halk arasında daha yaygın olarak kullanılan adıyla "erken menopoz"; Normal yumurtalık fonksiyonlarının ya hiç gelişmemesi ya da ilerde bahsedeceğimiz çeşitli nedenlerden dolayı, 40 yaşından önce kaybolması durumudur. Yumurtalıkların normal fonksiyonlarını kaybetmesiyle birlikte yeterli östrojen hormonu üretilemez, kanda gonadotropin düzeyleri yükselir ve bu durum düzensiz adet görme ya da adetlerin tamamıyla kesilmesiyle sonuçlanır. En az 4 aydır devam eden adet kesilmesi ve bir ay arayla yapılan FSH ölçümlerinin 40IU/L’nin üzerinde olması tanıyı kesinleştirir.
Prematüre over yetersizliği ve prematür menopoz terimleri farklı klinik durumları belirtmekle olup, birbirinin yerine kullanılması doğru değildir. Çünkü Erken over yetersizliği olan kadınlar, seyrek de olsa adet olabilir hatta kendiliğinden gebe bile kalabilirler. Oysa erken menopoza girmiş kadınlarda adetler tamamıyla kesilmiştir ve gebelik oluşamaz.
POY, 40 yaş altındaki kadınların %1-2 sini etkilerken,30 yaş altında görülme sıklığı %0,1’dir. POY’li kadınların %10-28i hiç adet olmadıkları için , %4-18 i ise adet kanamalarının sonradan kesilmesi nedeniyle doktora başvururlar. Karakteristik bir kanama bozukluğu olmamakla beraber olguların hemen yarısı az miktarda adet görmekten yakınmaktadır. Bu dönemde doktorun iyi bir anamnez ve doğru bir hormonal değerlendirmeyle erken tanı koyması önemlidir. Kliniğimizde de bakılan ve özellikle genç hastalarda over rezervinin değerlendirilmesinde büyük önemi olan AMH (anti mullerian hormon)diğer hormonlara göre çok daha güvenilir bir belirteçtir.
 |
Olguların hemen hemen %90’ında altta yatan sebep bilinememektedir (idiopatik).
Ancak genetik sebeplerin rolünü gösteren veriler, gün geçtikçe artmaktadır. Çünkü olguların %10-20 sinde anne, teyze veya kız kardeşte benzer öykü söz konusudur).
POY’ne, tiroid fonksiyonlarını bozan otoimmun hastalıklar, romatizmal hastalıklar ve şeker hastalığıyla birlikte rastlanma sıklığı yüksektir.
Radyoterapi, kimyasal tedavi, sigara kullanımı da direkt olarak folikül yıkımına yol açarak, POY e neden olabilirler.
Kesin tanı konduktan sonra hasta ile karşılıklı görüşerek, doğru bilgilendirme çok önemlidir. Mevcut durumun yol açtığı psikolojik durum göz ardı edilmeden, bazı ileri tekiklerin yapılmasının gerekli olduğu anlatılmalıdır. Tüm olgulardan kromozom analizi istenmelidir. X kromozomuyla ilgili bazı bozukluklar, genetik danışmanlık gerektirir çünkü ileriki nesillere aktarılabilir. Bu problemleri önceden saptayabilmek ve önlemini almak için bazı ayrıntılı genetik testleri n istenmesi şarttır. POY tanısı konmuş tüm kadınlara kromozom analizi ve FMR1 geni premutasyon taraması yapılmalıdır.
Özetlemek gerekirse;
POY, menapoz demek değildir. Spontan over faaliyetleri geri dönebilir ve gebelik oluşabilir. Ancak yumurtalık fonksiyonlarını düzeltmek ve çocuk sahibi olma olasılığını artırmak, günümüz koşullarında mümkün değildir, gündemde olan tedavilerin büyük kısmı deneysel olup etkinliği kanıtlanmamıştır.
Bu olgularda engel olacak bir durum yoksa mutlaka östrojen replasman tedavisi yapılması şarttır. Hem östrojen eksikliğine bağlı yaşam kalitesini bozan şikayetlerin düzeltilmesi ve kemik mineral dansitesinin uygun seviyede tutulabilmesi için, kişiye uygun hormon tedavisi planlanmalıdır. Tedavinin yeterli gelip gelmediği senelik olarak takip edilmektedir.
Konuyla ilgili merkezimizde yapılmakta olan genetik testler;
PERİFERİK KARYOTİP (Lityum heparinli tüp)
FMR1 geni
BMP 15
POF – 1 Xq 21,3 – Xq27
POF – 2 Xq 13,3 – 21,1
Bu tanıyı alan olgularda kromozom analizi çok önemlidir. Pek çok olguda X kromozomuna ait delesyon (kopma) veya translokasyon (parça değişimi) gibi yapısal anamalilere de rastlanmıştır. X kromozomu üzerinde normal over fonksiyonunu sürdürmek için gerekli olan pek çok gen vardır, sorumlu olduğu belirlenen bu genlerle ilgili testler merkezimizde yapılabilmektedir.
Daha detaylı bilgi için;
Dr. Betül Görgen (betul.gorgen@memorial.com.tr)
