Haziran 2024
Prematur Ovaryan Yetmezlik (POI), 40 yaşından önce başlayan 4-6 aydan uzun süren amenore (adet gecikmesi) veya oligomenore (35 günden uzun aralıkla adet görülmesi) ile gösterilen yumurtalık yetmezliğinin adetin 2. günü yapılan kan hormon testleri ile doğrulanan yumurtalık fonksiyon kaybıyla karakterize klinik bir durumdur. Kan hormon testlerinde FSH, LH gonadotropin hormonları normal değerlerin üstünde artarken, estradiol seviyeleri azalır. 4 aydır devam eden adet rötarı ya da uzun aralıklı adet görmeye eşlik eden adetin 2. günü FSH değerinin 25 IU/L olması tanı koyduran kriterlerdir. Herhangi bir nedenle ya da kanser nedeniyle yumurtalıklara uygulanan cerrahi işlemler veya kemoterapotik tedaviler olmaksızın kendiliğinden gerçekleşen prematur ovaryan yetmezliğin toplumda görülme sıklığı %3,5’tir.
POI görülme sıklığını artıran risk faktörleri nelerdir?
1. Genetik nedenler (kromozomal anomaliler, gen mutasyonları)
2. Ailede kendiliğinden prematür ovaryan yetmezlik yaşayan bireylerin olması
3. Gebelik dönemine ait nedenler:
• Çoğul gebelikten doğan bir çocuk olmak
• Annesi gebelik sırasında sigara içmeye devam eden, anne karnında sigaraya maruz kalan kız bebekler
• 37 haftadan önce prematür doğan kız bebekler
4. Üreme dönemi ile ilgili nedenler:
• Erken yaşta ilk adet görmek
• Başlangıçtan itibaren adet döngü uzunluğu 25 günün altında olan kız çocukları
• Hiç doğum yapmamış olan kadınlar
5. Sigara içmek (içilen süre ve kullanılan miktar arttıkça yumurtalık rezervini belirgin derecede azaltır)
6. Düşük vücut kitle indeksi
7. Otoimmün hastalıklar
8. Kimyasal madde maruziyeti
POI tanısı alan hastalara mutlaka kanda kromozom analizi, FMR premutasyonu testi yapılması gerekmektedir. Ayrıca 2024 yılında yayınlanan Avrupa Üreme Tıbbı Derneği (ESHRE) kılavuzunda eski yıllardan farklı olarak sonraki adım genetik test olarak bu hastalara mutlaka ileri genetik araştırma yapabilmek için tüm ekzom dizileme testi (WES-Whole Exome Sequencing) önerilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
POI tanısı konulmadan önce alınabilecek önlemler var mıdır?
Yukarıda görülen risk faktörleri göz önüne alındığında kadınların yumurtalık rezervini korumak için özellikle kontrol edebileceği sosyal nedenlerden sigara içmek dikkat çekilmesi gereken bir konudur.
Ayrıca öykülerinde risk faktörlerinden bir ya da birkaçını taşıyan genç kız ya da üreme çağındaki kadınları yumurtalık rezervinin değerlendirilmesi için infertilite ile ilgilenen kadın doğum uzmanlarına başvurması gerekir. Özellikle ailelerinde POI öyküsü olan hastaların mutlaka kadın hastalıkları doğum uzmanı tarafından değerlendirilmesi uygun olacaktır. Çünkü 1. derece akrabalarında POI olan kişinin kendisinde POI görülme ihtimali 18 kat artarken, 2. derece akrabalarında POI olan kişinin kendisinde POI görülme ihtimali 4 kat, 3. derece akrabalarında POI olan kişinin kendisinde POI görülme ihtimali 2,7 kat artış göstermektedir. Bu hastalardan erken yumurtalık yetmezliği tam oluşmadan doğurganlığı korumak için yumurta dondurma işlemi yapılması önerilmektedir.
POI üreme fonksiyonları negatif yönde etkilemektedir. Çiftin kendiliğinden gebe kalabilme şansı, kadının tanı aldığı yaş ve erken yumurtalık yetmezliğinin derinliğine göre değişmekle birlikte %10’un altındadır.
POI’de vücutta azalan estrojen hormonu nedeni ile kemik yoğunluğu ve kas iskelet sistemi negatif etkilenir, kalp hastalıklarının görülme risk artar, psikolojik problemlerin görülme sıklığı artar, seksüel fonksiyonlar negatif yönde etkilenir, genital ve üriner sistem problemlerinin görülme sıklığı artar. Bu nedenle POI üreme fonksiyonları dışında bir kadında sistemik birçok hastalığa yatkınlık oluşturduğu için ayrıca önem verilmesi ve kadınların doğal menapoz yaşına kadar hormon tedavisi ile düzenli adet görmesi sağlanması gereken bir durumdur.
Op. Dr. İpek Nur Balın Düzgüner
