Endometrioziste doğurganlığı etkileyen mekanizmalar arasında en önemli nedeni olarak over rezervinin endometriozisten olumsuz yönde etkilenmesi gösterilmektedir...
Mart 2020
Normalde rahim iç dokusunda bulunan endometrium tabakasının yumurtalık dokusu veya karın iç zarı (periton) gibi rahim dışındaki bölgelerde bulunması “Endometriozis” ya da “çikolata kisti hastalığı”, olarak tanımlanır. Üreme çağındaki kadınların %10’unu etkileyen bir durumdur. En sık bulguları arasında ağrılı adet görme, kronik pelvik ağrı ve ağrılı cinsel ilişki bulunur. Bunun yanı sıra endometriosis tanısı alan olguların %30 ila %50 kadarında infertilite ile ilgili sorunlar yaşanmaktadır
Endometrioziste doğurganlığı etkileyen mekanizmalar arasında en önemli nedeni olarak over (yumurtalık ) rezervinin endometriozisten olumsuz yönde etkilenmesi gösterilmektedir. Ayrıca pelvik bölgede oluşan yapışıklar nedeniyle tüplerin hareketliliğinin bozulması ve endometriosis dokusundan üretilen sitokinlerin embriyonun tutunmasını azaltması diğer nedenleri oluşturmaktadır.
Overlerdeki endometriozisin (endometrioma) herhangi bir nedenle cerrahi olarak çıkarılması over rezervini belirgin olarak etkilemektedir. Endometriomaların diğer kistlerden farklı olarak belirgin bir kapsül yapıları yoktur ve cerrahi sırasında ufak kanama alanlarını durdurmak için kullanılan elektrokoterizasyonun etkisi ile over dokusu zarar görebilmektedir. Nitekim yapılan çalışmalar, cerrahi öncesi ve sonrası yumurtalık rezervinin, özellikle her iki overden endometrioma çıkarılan olgularda veya birden fazla cerrahi geçirmiş olgularda belirgin olarak azaldığını göstermektedir.
Dikkat çeken bir diğer durum ise cerrahi geçirmeyen olgularda bile “endometrioma”nın varlığının belli bir zaman zarfı sonrasında over rezervinde azalmaya neden olmasıdır. Endometriomaların overin çevre dokularında yarattığı fibrosisin bu duruma neden olduğu düşünülmektedir (Resim 1).
 |
| Resim 1: Endometriomanın iki ve üç boyutlu ultrasonografide kesintisiz aynı ekoda buzlu cam görünümü |
Resim 2: Histopatolojik olarak endometriomanın yol açtığı fibrozis kesiti görülmektedir (Ref: Kitajama et al., Frontiers in Bioscience. 2018).
Endometriosisli olgularda olmayan olgulara göre ilerleyen yaşla birlikte over rezervindeki azalmanın daha belirgin olduğu pek çok çalışmada gösterilmiştir. Dolayısı ile bu hastalara doğurganlığı (fertilite) koruma ile ilgili yöntemlerden birinin seçenek olarak sunulması mümkün olabilir. Başlangıçta sadece kanser tedavisi görecek olgularda fertilite koruyucu önlemler alınması önerilirken, günümüzde düşük yumurtalık rezervi olan tüm olgulara bu öneri sunulmaktadır.
Fertilite korunmasinda, kişinin yaşı ve mevcut yumurta rezervi, evli veya bekar olup olmadığı veya cerrahi yapılıp yapılmayacağına göre oosit (yumurta), embriyo (Resim 3) veya over dokusu dondurma (Resim 3) seçeneklerinden biri, her yöntemin avantaj ve dezavantajları ile birlikte olgular ile detaylı olarak tartışılmalıdır.
 |
| Resim 3: Sağdaki resimde krioprezervasyon yapılmadan hemen önceki olgun bir oosit (yumurta) görüntüsü, soldaki resimde ise dondurma işlemi öncesi blastokist aşamasına ulaşmış bir embriyonun görüntüsü izlenmektedir. |
 |
| Resim 4: Yumurtalık doku dondurulması: A) yumurtalık dokusundan bir parçanın laparoskopik yöntemle cerrahi olarak alınması B) dokunun küçük parçalara ayrılarak dondurma işlemi için hazırlanması C) dondurma (krioprezervasyon) sonrası dokuların yerleştirildiği ve saklandığı tanklar görülmektedir. |
Günümüzde endometriozisli ve over rezervi buna bağlı azalmakta olan birçok kadında fertilitenin korunabilmesi büyük önem taşımaktadır. Dondurma tekniklerindeki gelişmeler nedeniyle dondurulan oosit ve embriyolarda çözme sonrası çok yüksek oranda canlılık görülmesi bu yöntemlerin uygulanabilirliğini artırmıştır. Endometriosis tanısı alan olgularda fertilite korunabilmesi için hem hastalarımızın bilgilendirilmesi hem de sağlık çalışanlarının farkındalığın artırılması büyük önem taşımaktadır.
Doç. Dr Beril Yüksel
Memorial Şişli Tüp Bebek ve Genetik Merkezi
